O kolekcji i wystawie dzieł Witkacego w Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku

Kolekcja

Początki kolekcji dzieł Witkacego w słupskim muzeum sięgają roku 1965, kiedy kupiono 110 prac pastelowych (109 portretów i 1 kompozycję) od Michała Białynickiego-Biruli

 który był synem Teodora i Heleny

Teodor Białynicki był lekarzem czuwającym nad eksperymentami S. I. Witkiewicza z używkami, sam także malował. Dzisiaj może wydawać się to niewiarygodne, ale w połowie lat sześćdziesiątych za jeden portret Witkacego płacono równowartość pierwszej pensji nauczyciela po studiach czy też młodego asystenta muzealnego. Dodać trzeba, że w powojennej Polsce były to kwoty naprawdę małe. W 1973 roku zbiór powiększył się o 14 prac z kolekcji Józefa Jana Głogowskiego

inżyniera i fotografa-amatora, autora szeregu zdjęć przedstawiających Witkacego. W następnym roku muzeum kupiło 40 dzieł od Włodzimierza Nawrockiego – dentysty Witkacego 

W ramach umowy stomatolog leczył mu zęby, a ten płacił portretami przedstawiającymi lekarza i członków jego rodziny. W 2005 roku pozyskano 14 portretów ze spuścizny po Janie Leszczyńskim [M1294.jpg]– filozofie i jednym z pierwszych edytorów dzieł Witkacego. W kolekcji są także prace z kolekcji Modesty Zwolińskiej, która była siostrą Neny Stachurskiej

 jednej z ulubionych modelek Witkacego.

Dzisiaj słupska kolekcji liczy 254 prace. Najwcześniejsza z nich to olejny Pejzeż włoski

 powstały w 1904 roku, a najpóźniejsza – pastelowy Portret Jadwigi Netzel z 15 sierpnia 1939 roku

Reprezentowane są wszystkie fazy twórczości artysty, a więc okres młodzieńczy

rosyjski (1914-1918)

formistyczny (1918-1924)

 i okres działania Firmy Portretowej „S. I. Witkiewicz” (1925-1939).

Trzonem kolekcji jest ponad 210 portretów wykonanych w ramach firmy. Reprezentowane są wszystkie podstawowe typy portretów

(A , B , B+d , C , D , E i B+E )

określone w Regulaminie Firmy Portretowej, opublikowanym w 1928 i 1932 roku (oraz w wielu wydawnictwach powojennych). Są także różne kombinacje typów, na przykład E+B+d, czy też B+D. Wśród osób portretowanych są znane postacie ze świata sztuki i kultury Polski międzywojennej, na przykład pisarka Irena Krzywicka 

pisarz Michał Choromański 

tłumaczka Kazimiera Żuławska

, malarz i pisarz Rafał Malczewski

oraz pisarz i tłumacz Tadeusz Boy-Żeleński

Licznie reprezentowani są wojskowi, i to często o wysokich stopniach: generałowie Janusz de Beaurain

i Kazimierz Sosnkowski

, pułkownik Ludwik de Laveaux

 oraz ksiądz pułkownik Jan Humpola

(kapelan ostatniego przedwojennego prezydenta Polski Ignacego Mościckiego).

Zespół rysunków ołówkiem liczy 19 prac, powstałych głównie w latach dwudziestych i trzydziestych

Rysunki nie były przeznaczone do publicznych prezentacji. Wśród rysunków węglem uwagę zwraca portret aktorki Ireny Solskiej 

– jednej z pierwszych miłości Witkacego. Solska stała się pierwowzorem pani Akne – głównej bohaterki młodzieńczej powieści 622 upadki Bunga, czyli Demoniczna kobieta, która wydana została dopiero w 1972 roku.

Kolekcję uzupełnia sześć obrazów olejnych, wśród których jest najwcześniejszy znany autoportret artysty (z 1906 roku)

oraz interesujące wczesne pejzaże 

Na uwagę zasługują też trzy pastelowe kompozycje, w tym Lady Macbeth z 1933 roku

 oraz Pejzaż australijski z 1918 roku 

będący wspomnieniem udziału w wyprawie naukowej Bronisława Malinowskiego z 1914 roku, podczas której Witkacy pełnił funkcję rysownika i fotografa. Ciekawostką są cztery cenniki przygotowane przez Witkacego na bal w Zakopanem

Oprócz prac malarskich i rysunkowych S. I. Witkiewicza, muzeum gromadzi także archiwalia, wśród których są kartki pisane do przyjaciół, pojedyncze listy, trzy przedwojenne zdjęcia oraz rękopisy i maszynopisy. Ciekawymi archiwaliami są pierwodruki książek z odręcznymi dedykacjami. W zespole dokumentacji znajdują się także fotogramy ze spektakli oraz projekty scenografii do sztuk Witkacego, które od 1956 roku regularnie są wystawiane w Polsce.

Wystawa

Wystawa stała eksponowana jest w dwóch salach znajdujących się na drugim piętrze Zamku Książąt Pomorskich, który jest główną siedzibą Muzeum Pomorza Środkowego. Pierwszą wystawę stałą otwarto w maju 1982 , a obecną – ww wrześniu 1988 roku. Zawsze pokazywanych jest około 125-130 dzieł, co kilkanaście miesięcy ich zestaw jest częściowo zmieniany.

Wystawa oddaje charakter kolekcji, zatem przeważają portrety wykonane pastelami na kolorowych papierach. Niemal wszystkie portrety są sygnowane. Rozbudowane sygnatury obejmują podpis, typ portretu, datę wykonania (często dzienną). Informacjom tym towarzyszą skróty określające, pod wpływem jakich używek był lub nie był Witkacy. Zdecydowana większość skrótów jest rozszyfrowana. Uzupełnieniem niektórych portretów są komentarze, na przykład Pułkownikowi zrobiło się kwaśno w nosie albo Rysunek nieszczery.

Eksponowane są też wszystkie posiadane obrazy olejne, kompozycje pastelowe i dwa portrety węglowe oraz część rysunków. Uzupełnieniem jest wybór archiwaliów – listów, kartek, zdjęć i przedwojennych wydań książek Witkacego. Prace z okresu młodzieńczego, rosyjskiego i formistycznego pokazane są w układzie chronologicznym, natomiast portrety – zasadniczo w układzie typologicznym.

Elementem dopełniającym są współcześnie wykonane powiększenia fotografii lokomotyw (z negatywów Witkacego z lat 1899-1900) oraz „min” (z negatywów Józefa Jana Głogowskiego z lat trzydziestych).

Na wystawie są do wglądu krótkie komentarze w pięciu językach: angielskim, francuskim, niemieckim, polskim i włoskim. Zawarto w nich podstawowe informacje dotyczące biografii Witkacego, historii kolekcji, charakterystyki wystawy stałej oraz wyjaśniono skróty.